Quy trình chế tác quách tiểu sứ Bát Tràng: Bí mật nghề thủ công truyền đời

Quách tiểu sứ Bát Tràng là một trong những sản phẩm tâm linh đặc biệt, mang đậm dấu ấn văn hóa và tín ngưỡng của người Việt. Không chỉ là vật phẩm dùng trong nghi lễ cải táng, quách tiểu sứ còn thể hiện sự kính trọng, lòng hiếu thảo của con cháu đối với người đã khuất. Tuy nhiên, ít ai biết rằng để tạo ra một chiếc quách sứ hoàn chỉnh, nghệ nhân Bát Tràng phải trải qua một quy trình chế tác vô cùng công phu, tỉ mỉ, thậm chí kéo dài hàng tháng trời.

Bài viết này sẽ đưa bạn khám phá toàn bộ quy trình tạo nên một chiếc quách tiểu sứ Bát Tràng – từ khâu chọn đất đến khi ra lò, phủ men, vẽ hoa văn, đóng gói và bàn giao sản phẩm.

1. Quách tiểu sứ Bát Tràng là gì?
Quách tiểu sứ Bát Tràng là một loại hộp bằng sứ, dùng để đựng phần hài cốt đã cải táng (thường là sau 3 – 5 năm chôn cất). Sản phẩm này không chỉ đảm bảo tính vệ sinh, bền chắc theo thời gian mà còn mang đậm yếu tố tâm linh, với nhiều hoa văn ý nghĩa như long, lân, quy, phụng hay chữ Hán cổ biểu tượng cho sự bình an, vĩnh hằng.

Người Việt tin rằng việc sử dụng quách sứ thay cho những vật liệu thông thường thể hiện lòng thành kính, mong người đã khuất sớm siêu thoát, con cháu được phúc đức dài lâu.

2. Lựa chọn đất sét – Nền tảng của chất lượng
Quy trình chế tác quách tiểu sứ Bát Tràng bắt đầu từ khâu chọn đất. Loại đất được sử dụng thường là đất cao lanh (kaolin) hoặc đất sét trắng được khai thác từ vùng Trúc Thôn (Hải Dương), Quảng Ninh hay chính vùng Bát Tràng.

Đất sau khi khai thác sẽ trải qua quá trình xử lý như lọc bỏ tạp chất, ngâm ủ, nhào nặn để đảm bảo độ dẻo, độ kết dính và không bị nứt khi nung ở nhiệt độ cao. Có thể nói, chất lượng của quách tiểu phụ thuộc lớn vào sự tinh khiết và độ “chín” của đất.

3. Tạo hình thủ công – Kỹ thuật truyền thống kết hợp tinh thần sáng tạo
Không giống các sản phẩm sản xuất hàng loạt, quách tiểu sứ được tạo hình hoàn toàn bằng tay hoặc khuôn truyền thống. Mỗi chiếc quách thường gồm ba phần chính:
 

• Thân quách (quách ngoài)
   
• Tiểu quách (đựng hài cốt)
   
• Nắp đậy

Thợ gốm sẽ dùng bàn xoay và công cụ truyền thống để tạo dáng ban đầu, sau đó tinh chỉnh từng đường nét. Công đoạn này đòi hỏi tay nghề cao, sự kiên nhẫn và am hiểu sâu sắc về tỷ lệ, kết cấu.

4. Phơi và sấy sản phẩm – Đảm bảo kết cấu ổn định
Sau khi tạo hình, quách được phơi tự nhiên trong nhiều ngày để loại bỏ nước thừa trong đất. Tiếp đến, nghệ nhân sẽ đưa sản phẩm vào buồng sấy để ổn định cấu trúc, tránh hiện tượng nứt vỡ khi nung.

Quá trình phơi phải đảm bảo đều ánh nắng và thông thoáng, tránh nắng gắt làm nứt bề mặt.
5. Trang trí hoa văn và chạm khắc – Linh hồn của quách tiểu
Đây là khâu thể hiện nghệ thuật rõ rệt nhất trong toàn bộ quy trình chế tác quách tiểu sứ Bát Tràng. Tùy theo yêu cầu của gia chủ, nghệ nhân sẽ sử dụng kỹ thuật vẽ tay, khắc nổi hoặc khắc chìm các họa tiết đặc trưng như:
 

• Long – tượng trưng cho quyền uy, vượng khí
   
• Phụng – biểu hiện cho sự cao quý
   
• Liên hoa – biểu tượng của sự thanh tịnh, giải thoát
   
• Hoa văn rồng chầu mặt nguyệt, song long thủy tú...

Việc phối màu cũng được tính toán kỹ lưỡng để phù hợp phong thủy, tuổi của người đã khuất và mong ước của gia đình.

6. Phủ men – Tạo độ bền và vẻ đẹp thẩm mỹ
Sau khi hoa văn hoàn tất, sản phẩm được đưa vào phủ men. Loại men sử dụng là men kiềm, men tro cổ hoặc men ngọc – đều là dòng men truyền thống của Bát Tràng. Men vừa giúp bảo vệ sản phẩm khỏi ẩm mốc, vừa làm nổi bật hoa văn dưới lớp bóng trong suốt.

Phủ men phải đều tay, không quá dày cũng không quá loãng để tránh tình trạng chảy men hay mất màu.

7. Quy trình nung – Bước quyết định chất lượng
Quách tiểu sứ sau khi phủ men sẽ được nung trong lò gas hoặc lò củi truyền thống ở nhiệt độ từ 1200 – 1300°C. Thời gian nung kéo dài từ 3 – 5 ngày tùy độ dày sản phẩm.

Nung là công đoạn quyết định tới 60% chất lượng của quách: từ độ cứng, độ bền màu đến khả năng chịu thời tiết. Nếu nhiệt độ không chuẩn, quách dễ bị cong vênh, nứt nẻ, hoặc mất men.

8. Kiểm tra, đóng gói và bàn giao
Sau khi lấy ra khỏi lò, từng sản phẩm sẽ được kiểm tra nghiêm ngặt:
 

• Có bị nứt vỡ hay không
   
• Màu men có đều, bóng, sáng không
   
• Hoa văn có sắc nét, rõ ràng không

Nếu đạt chuẩn, sản phẩm sẽ được đóng gói cẩn thận bằng mút xốp, bìa carton hoặc thùng gỗ để vận chuyển đến nơi an toàn.

9. Vì sao nên chọn quách tiểu sứ Bát Tràng?

• Chất liệu cao cấp: Sứ Bát Tràng nổi tiếng về độ bền, khả năng chống nước, chịu lực tốt.
   
• Hoa văn tâm linh truyền thống: Mang giá trị phong thủy và thẩm mỹ cao.
   
• Chế tác thủ công: Từng chiếc quách tiểu là một tác phẩm nghệ thuật riêng biệt, không đại trà.
   
• Tuổi thọ lên đến hàng trăm năm: Phù hợp với văn hóa cải táng và lưu truyền đời sau.

10. Một số lưu ý khi đặt chế tác quách tiểu theo yêu cầu

• Cung cấp đầy đủ thông tin về người đã khuất: tuổi, năm sinh, năm mất, cung mệnh để nghệ nhân thiết kế phù hợp.
   
• Thời gian chế tác kéo dài từ 15 – 30 ngày, vì vậy cần đặt trước để kịp dịp cải táng.
   
• Chọn đơn vị uy tín tại Bát Tràng để đảm bảo chất lượng sứ và tay nghề thợ.
   
• Không nên tự ý đặt quách tiểu sứ ở nơi không rõ nguồn gốc để tránh mua phải hàng nhái, dễ vỡ, không đảm bảo yếu tố tâm linh.

11. Kết luận <
Mỗi chiếc quách tiểu sứ Bát Tràng là sự kết tinh của đất, lửa và bàn tay tài hoa của người nghệ nhân. Không đơn thuần là vật dụng trong nghi lễ cải táng, đó còn là biểu tượng cho lòng thành kính, tri ân tổ tiên và văn hóa tâm linh lâu đời của dân tộc Việt.

Nếu bạn đang tìm kiếm một sản phẩm ý nghĩa, bền vững và mang đậm giá trị truyền thống để sử dụng trong các nghi lễ tâm linh, thì quách tiểu sứ Bát Tràng chính là lựa chọn hoàn hảo.

CÔNG TY TNHH GỐM SỨ HOÀNG PHÁT BÁT TRÀNG
Showroom: Số 21, Phố Gốm, Bát Tràng, Gia Lâm, HN
Xưởng: Số 235, thôn 4, Giang Cao, Bát Tràng, Gia Lâm, HN
Website: hoangphatbattrang.vn
Hotline: 0918 482 648 Mrs Phương